Στα πλαίσια του έργου ΩΡΑ ΝΑ ΜΙΛΗΣΕΙΣ, πραγματοποιήθηκε έρευνα από το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, το Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου – Εργαστήριο Γνώσης και Αβεβαιότητας και το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.
Η έρευνα είχε 2 βασικά ερευνητικά ερωτήματα:
- Τι είδους βία υπάρχει στο (Ελληνικό) διαδίκτυο;
- Ποιες είναι οι αναδυόμενες μορφές βίας στο διαδίκτυο;
Ο λόγος που γίνεται η έρευνα είναι:
- Για να γνωρίζουμε τι υπάρχει και να σχεδιαστούν τρόποι αντιμετώπισης.
- Για να προετοιμαστούμε για αυτό που έρχεται.
Λόγω της φύσης της έρευνας και για να συλλεχθούν δεδομένα που να δίνουν μία καλή εικόνα της κατάστασης, οργανώθηκαν συνεντεύξεις με ειδικούς, ομάδες εστίασης με φοιτητές και ερωτηματολόγια.
Στις συνεντεύξεις συμμετείχαν ειδικοί που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή παρατήρησης και αντιμετώπισης φαινομένων διαδικτυακής βίας, όπως η Ένωση Οροθετικών Ελλάδος, το Χαμόγελο του Παιδιού και η Ελληνική Αστυνομία – Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος. Στις ομάδες εστίασης συμμετείχαν φοιτητές και από τα τρία εμπλεκόμενα πανεπιστημιακά ιδρύματα, ενώ τα ερωτηματολόγια δόθηκαν σε φοιτητές των συγκεκριμένων ιδρυμάτων, αλλά ήταν διαθέσιμα και στο διαδίκτυο.
Από την ανάλυση των δεδομένων προέκυψαν πολλαπλά συμπεράσματα. Τα φαινόμενα διαδικτυακής βίας φαίνεται να είναι πολύ εκτεταμένα, αφού οι περισσότεροι συμμετέχοντες έχουν έρθει σε επαφή άμεσα ή εμμέσως μέσω του περιβάλλοντός τους με κάποια μορφή βίας στο διαδίκτυο. Η μικρότερες ηλικίες δηλώνουν τη σεξουαλική βία ως μία από τις κυριότερες απειλές, ενώ όσο μεγαλώνουν οι ηλικίες των συμμετεχόντων, οι οικονομικές διαδικτυακές απάτες φαίνεται να κυριαρχούν στους φόβους τους. Το συμπέρασμα αυτό είναι σε συμφωνία με την εκτίμηση της Ελληνικής Αστυνομίας για αύξηση της οικονομικής βίας στο άμεσο μέλλον. Φαίνεται λοιπόν ότι η αυξητική τάση φαινομένων οικονομικής βίας απασχολεί ήδη άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, πιθανώς και σε συνάρτηση με μία ανασφάλεια στη χρήση του διαδικτύου και εξοικείωσης με τις νέες τεχνολογίες. Η πιθανή συσχέτιση μεταξύ φόβου για οικονομική βία στο διαδίκτυο και γνώσεις χρήσης υπολογιστών δεν μελετήθηκε στην παρούσα έρευνα, αλλά πρέπει να αποτελέσει σημείο έρευνας στο μέλλον.
Είναι επίσης, σημαντικό να δούμε και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της έρευνας, όπου φαίνεται από τον πολύ υψηλό αριθμό απαντήσεων που δήλωναν συνδυασμό παραγόντων και όχι μόνο μία επιλογή. Έτσι η βία ενάντια σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, μαζί με τον εκφοβισμό και την οικονομική βία απασχολούν ιδιαίτερα τους φοιτητές όλων των ηλικιών. Η εικόνα που δίνουν τα ερωτηματολόγια μαζί με την εικόνα που προέκυψε από τις συνεντεύξεις με τους ειδικούς και της ομάδες εστίασης, δείχνουν μία διάχυτη βία στο διαδίκτυο με πολλές μορφές, που όμως φαίνεται να συνοψίζεται σε 4 βασικές κατηγορίες, όπως αποτυπώθηκαν και στο ερωτηματολόγιο. Οι κατηγορίες αυτές είναι ο εκφοβισμός (και η λεκτική βία, όπως αναφέρθηκε από κάποιους συμμετέχοντες), η σεξουαλική βία, η βία και η στοχοποίηση συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων και η οικονομική βία. Θεωρούμε ότι σε μία μελλοντική έρευνα, θα πρέπει να διερευνηθούν πιθανοί τρόποι αντιμετώπισης αυτών των φαινομένων.
Τέλος, ειδικοί και φοιτητές συμφωνούν ότι ένας ιδιαίτερα σημαντικός παράγοντας των φαινομένων διαδικτυακής βίας είναι η ανωνυμία που προσφέρει το διαδίκτυο, που φαίνεται να συντελεί καθοριστικά στη δυναμική των φαινομένων αυτών.
Καταλήγοντας, η παρούσα έρευνα κατέγραψε μία εικόνα διάχυτης βίας στο διαδίκτυο που δεν περιορίζεται σε εθνικά μέτρα, με πολλαπλές τάσεις να εμφανίζονται πλέον και στο Ελληνικό διαδίκτυο (έμφυλες μορφές βίας). Οι συμμετέχοντες δεν ρωτήθηκαν για τρόπους αντιμετώπισης των φαινομένων αυτών, μιας και η παρούσα έρευνα επεχείρησε μία αρχική χαρτογράφηση του χώρου. Σε μελλοντική θα πρέπει να αρχίσουν να εξετάζονται τρόποι αντιμετώπισης και μέθοδοι παρέμβασης σε πολλαπλά επίπεδα (εκπαίδευση, ΜΜΕ, κλπ).
Τέλος, τα βασικότερα σημεία που ερευνήθηκαν παρουσιάζονται περιληπτικά στον πίνακα που ακολουθεί και δίνονται βασικοί ορισμοί.
| Μορφή βίας | Περιγραφή |
| Εκδικητική πορνογραφία | Ανεβαίνει υλικό σεξουαλικού περιεχομένου για να εκδικηθούν το θύμα. |
| Σεξιστικό περιεχόμενο | Περιεχόμενο εναντίον γυναικών |
| Ρατσιστικό περιεχόμενο | Περιεχόμενο εναντίον μειονοτήτων ή άλλων κοινωνικών, εθνικών, θρησκευτικών ομάδων, κλπ |
| Εξτρεμιστικό περιεχόμενο | Περιεχόμενο ριζοσπαστικοποιημένων ομάδων, συνήθως καλώντας σε βίαιες πράξεις |
| Διαδικτυακός εκφοβισμός | Σωματική ή ψυχολογική βία μέσω διαδικτύου |
| Αποπλάνηση ανηλίκων | Χρήση του διαδικτύου για να εξαναγκάσουν παιδιά σε σεξουαλικές πράξεις |
| Sextortion | Αποσπούν σεξουαλικό υλικό από τα άτομα και είτε ζητούν χρήματα, είτε άλλο υλικό, είτε φυσική συνάντηση με το θύμα |
| Sexting | Εκβιασμός σε μία σχέση που δημιουργούν τα παιδιά, τα οποία στέλνουν κάποιο υλικό στον σύντροφο. Το υλικό αυτό διαρρέει στους συμμαθητές. |
| Doxxing | Κλέβουν στοιχεία ΙΡ και βρίσκουν ατομικά στοιχεία χρηστών, π.χ. πλήρες όνομα, διεύθυνση και τηλέφωνο. Χακάρουν τους λογαριασμούς. Το Doxxing τελειώνει όταν καταφέρουν και βρουν και δημοσιεύσουν τα προσωπικά στοιχεία των θυμάτων. Τα θύματα είναι συνήθως ακτιβιστές, κλπ. Επομένως, το θύμα, πρέπει να αλλάξει κατοικία, να κρύβεται και να φοβάται. |
| Outing | Είναι το φαινόμενο όπου δημοσιοποιούνται στοιχεία που το θύμα θα ήθελε να κρατήσει κρυφά, π.χ. τη σεξουαλική του ταυτότητα, κλπ. |
| Κακόβουλο λογισμικό | Χρησιμοποιείται κυρίως για οικονομικές απάτες |
| Surveillance | Παρακολούθηση ατόμων μέσω τεχνολογίας, χωρίς το άτομο να το γνωρίζει |
| Cancel culture | «Aπόσυρσης υποστήριξης» με στόχο την ακύρωση δημόσιων προσώπων, κοινοτήτων κι εταιρειών αφού έχουν κάνει ή έχουν πει κάτι που μπορεί να είναι ή να θεωρηθεί ότι είναι παράνομο ή απαράδεκτο ή προσβλητικό και εκφράζεται στα social media με τη μορφή του συλλογικού αποτροπιασμού. «Πηγή: https://www.athensvoice.gr/politics/682845_cancel-culture-ti-xereis-gia-tin-koyltoyra-tis-akyrosis» |
| Δωμάτια ζωντανής κακοποίησης | Ο κακοποιητής ενημερώνει το κοινό ότι μία συγκεκριμένη ώρα θα κακοποιήσει κάποιο θύμα, συνήθως παιδί. Το κοινό πληρώνει εισιτήριο, ανοίγει κάμερα και παρακολουθεί ζωντανά την κακοποίηση. |
| Crime as service | Πλέον δεν χρειάζεται να είναι κάποιος ειδικός για να γίνει θύτης. Υπάρχουν υπηρεσίες που μπορεί κάποιος να αγοράσει από χάκερς στο σκοτεινό διαδίκτυο. |
| Social engineering | Χειραγώγηση ατόμων με σκοπό την εξαπάτησή τους. |
| Κατηγοριοποίηση υλικού | Το σεξουαλικό υλικό (ως προϊόν σεξουαλικής διαδικτυακής βίας) κατηγοριοποιείται όλο και καλύτερα, με αποτέλεσμα να επιτρέπει την εύκολη και στοχευμένη αναζήτηση υλικού συγκεκριμένων θυμάτων. |
| Επενδυτικές απάτες | Το θύμα πιστεύει ότι κάνει κάποιου είδους επένδυση, ενώ ουσιαστικά είναι θύμα απάτης. |
| Παράκαμψη μέτρων ασφαλείας τραπεζών | Κυρίως μέσω κακόβουλου λογισμικού |
Μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη την έρευνα στα ελληνικά παρακάτω: